A
akseroftol

Jest to wspólna nazwa dla kilku związków chemicznych o podobnej budowie i działaniu biologicznym. Występuje w dwóch postaciach: retinolu (retinenu) - biologicznie czynnej witaminy oraz karotenu - prowitaminy A, którą organizm zamienia w witaminę A w przewodzie pokarmowym. Retinol znajduje się w siatkówce oka i odgrywa podstawową rolę w procesach widzenia. Jest czynnikiem wzrostowym, na wygląd i funkcje skóry, zwiększa odporność organizmu, przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania narządów wewnętrznych. Rozpuszczalna w tłuszczach.

Norma dobowa: 1-2,5 mg.
Możliwe objawy jej braku: tzw. kurza ślepota, zanik błon śluzowych, suchość oczu, sucha, szorstka skóra, gęsia skórka, możliwość pojawienia się chorób dróg oddechowych, zahamowanie wzrostu i rozwoju.
Najwięcej jej zawiera: retinol - tran, wątroba, żółtka jaj, masło, smietana, pełne mleko, tłuste sery; karoten - marchew, pomidory, papryka. W celu lepszego przyswajania karotenu warzywa należy podawać z wartościowym tłuszczem (śmietana, oleje roślinne, masło).
Objawy przedawkowania: cienkie, słabiutkie włosy, bolesne wargi, krwawienia z nosa, sińce, bóle głowy, bóle w stawach, opuchnięcia wzdłuż długich kości, rodzaj tężyczki.

B₁
tiamina

Aneuryna. Bierze udział w przemianie węglowodanów i tłuszczów. W organizmie człowieka ulega fosforylacji, dając koenzym kokarboksylazę, który bierze udział we wprowadzeniu kwasu pirogronowego do cyklu Krebsa. Jest wrażliwa na działanie wysokiej temperatury i enzymów utleniających. Rozkłada się w środowisku zasadowym. Niedobór może wystąpić w przebiegu długotrwałych chorób: biegunek, chorób gorączkowych, wątroby, nadczynności tarczycy, w przewlekłym alkoholiźmie lub przy jednostronnym odżywianiu (np. beri-beri u dzieci jednostronnie odżywianych samym ryżem). Rozpuszczalna w wodzie.

Norma dobowa: 1-3 mg. Picie prawdziwej kawy niszczy tę witaminę w organizmie.
Możliwe objawy jej braku: słaba pamięć, brak apetytu, brak koordynacji ruchów, słabe mięśnie oczne, nieskoordynowane myśli.
Najwięcej jej zawiera: drożdże, ziarna zboża, chleb razowy, nasiona roślin strączkowych, mleko, orzechy, żółtka jaj.
Objawy przedawkowania: nadmiar wydalany jest z moczem.

B₂
ryboflawina

Inna nazwa laktoflawina. Odgrywa ważną rolę w procesach oksydoredukcyjnych organizmu. Niedobór występuje w przewlekłych biegunkach, w chorobach miąższu wątroby, przewlekłym alkoholiźmie, przy braku mleka i pokarmów białkowych w pożywieniu. Jest odporna na wysoką temperaturę, lecz bardzo łatwo rozpada się pod wpływem światła. Rozkłada się w środowisku zasadowym. Rozpuszczalna w wodzie.

Norma dodbowa: 1,5-3 mg.
Możliwe objawy jej braku: zaczerwienienie warg, odbarwiony język, anemia, bolesne pęknięcia w kącikach ust (zajady), łzawienie i swędzenie oczu, światłowstręt, łuszcząca się skóra, zapalenie łojotokowe skóry.
Najwięcej jej zawiera: wątroba, mięso, chleb pełnoziarnisty, groch, mleko (laktoflawina), sery, białko jaj (owoflawina).
Objawy przedawkowania: nadmiar wydalany jest z moczem.

B₃
niacyna

Amid kwasu nikotynowego, patrz witamina PP.

B₆
pirydoksyna

Inne nazwy: pirydoksal, pirydoksamina, adermina. Bierze udział w procesach syntez komórkowych układu krwiotwórczego, nerwowego i skóry. Jest konieczna do wzrostu bakterii kwasu mlekowego. Niedobór może wystapić u małych dzieci karmionych sztucznymi odżywkami oraz u alkoholików i powoduje zmiany w błonach śluzowych i szpiku kostnym. Odporna na wysoką temperaturę. Rozpuszczalna w wodzie.

Norma dobowa: 2 mg.
Możliwe objawy jej braku: zmiany na skórze. depresja, zatrzymanie wody w organiźmie, ciężka nerwowość, obrażenia skórne.
Najwięcej jej zawiera: drożdże, mięso, wątroba, ziemniaki i jarzyny.
Objawy przedawkowania: nadmiar wydalany jest z moczem.

B₁₁
kwas foliowy

Kwas pteriloglutaminowy, witamina M. Witamina krwiotwórcza, niezbędny czynnik wzrostu. Występuje w roślinach zielonych, wątrobie, nerkach, trzustce. Wywiera korzystny wpływ na postacie niedokrwistości. W jego obecności zachodzi synteza kwasów nukleinowych i związków pirymidynowych w jądrach komórkowych

Norma dobowa: 0,1-0,2 mg.
Możliwe objawy jej braku: zaburzenia czynności krwiotwórczej szpiku.
Najwięcej jej zawiera: drożdże, wątroba, jarzyny.
Objawy przedawkowania: brak danych.

B₁₂
kobalamina

Zwana także cyjanokobalaminą. Zbadana w roku 1956. W swej cząsteczce zawiera kobalt, fosfor i azot. Czynnik przeciwanemiczny. Bierze udział w syntezie kwasów nukleinowych i białek. Jest niezbędna do prawidłowego dojrzewania erytroblastów szpiku, prawidłowego metabolizmu tkanki nerwowej i błon śluzowych przewodu pokarmowego. Rozpuszczalna w wodzie.

Norma dla dorosłych: mężczyźni i kobiety - 3 μg.
Możliwe objawy jej braku: anemia z towarzyszeniem palpitacji serca, bolesny język, ogólne osłabienie, utrata uwagi.
Najwięcej jej zawiera: wątroba, mięso, jaja, mleko, przetwory mleczne.
Objawy przedawkowania: nadmiar wydalany jest z moczem.

B₁₄
kwas folinowy

Kwas tetrahydropteroiloglutaminowy. Witamina krwiotwórcza.

Norma dobowa: brak danych.
Możliwe objawy jej braku: niedokrwistość.
Najwięcej jej zawiera: wątroba.
Objawy przedawkowania: brak danych.

B₁₅
calgam

Sól wapniowa estru kwasu glukonowego i dwumetyloglicyny. Zwiększa przyswajanie tlenu przez tkanki, usuwając objawy nieznacznego niedotlenienia. Zwiększa koncentrację umysłu i zdolność skupienia się, wzmaga aktywność życiową, polepsza samopoczucie.
Stosowana w miażdżycy naczyń mózgowych, wieńcowych, kończyn dolnych, w rozedmie płuc, przewlekłym zapaleniu miąższu wątroby, przewlekłym alkoholiźmie, w chorobach skóry.

Norma dobowa: brak danych.
Możliwe objawy jej braku: brak danych.
Najwięcej jej zawiera: brak danych.
Objawy przedawkowania: brak danych.

C
kwas askorbinowy

Jest związkiem niezbędnym dla organizmu. Pełni ważną rolę w procesach oksydoredukcyjnych (tworzy odwracalny układ oksydacyjno-redukcyjny: kwas askorbowynkwas dehydroaskorbowy) wpływa na przemianę aminokwasów aromatycznych, metabolizm tyroksyny oraz syntezę katecholamin, hormonów steroidowych i insuliny. Bierze udział w procesach fosforyzacji glukozy i syntezy glikogenu. Przy niedoborze witaminy C dochodzi do zaburzeń syntezy kwasu hialuronowego, zaburzeń syntezy kolagenu, nieprawidłowego funkcjonowania tkanki łącznej i procesów kostnienia. Ułatwia wchłanianie żelaza i bierze udział w syntezie hemoglobiny. Stymuluje procesy odpornościowe organizmu. Dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego. Jest wydalana przez nerki, znacznie obniża pH moczu. Rozpuszczalna w wodzie. Niszczy ją wysoka temperatura. Rozkłada się pod wpływem promieni ultrafioletowych.

Norma dobowa: 50-100 mg i więcej.
Możliwe objawy jej braku: łatwość powstawania sińców, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego, kłopoty z zębami, krwawienie dziąseł, chropowata skóra, powolne gojenie się ran, apatia.
Najwięcej jej zawiera: natka pietruszki, papryka, owoce dzikich róż
Objawy przedawkowania: nadmiar wydalany jest z moczem.

D

Grupa witamin 1-5, z których najsilniejsze działanie wykazuje witamina D2, najsłabsze D4. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę jest uzależnione od ilości dostarczonego wapnia, oraz od naświetlania skóry promieniami nadfioletowymi.

D₂
kalcyferol

Działająca najsilniej z grupy witamin D. Prowitaminą D2 jest ergosterol. Witamina pochodzenia roślinnego. Stymuluje wchłanianie jonów wapnia z przewodu pokarmowego oraz nasila procesy wapnienia w tkance kostnej. Bierze udział w gospodarce wapnem i fosforem w ustroju. Tworzy się tylko z prowitaminy (ergosterolu) zawartej w skórze pod wpływem promieni słonecznych (promieniowanie ultrafioletowe). Rozpuszczalna w tłuszczach.

Norma dla dorosłych: mężczyźni i kobiety - 200 j.m.
Możliwe objawy jej braku: rozmiękczenie kości (osteomalacja), bóle w kościach, łamliwość kości, tracenie zębów, krzywica.
Najwięcej jej zawiera: tran, jaja, mleko, masło.
Objawy przedawkowania: brak danych.

E
tokoferol

Występuje w trzech odmianach - α, β i γ. W organizmie magazynowana jest w płacie przednim przysadki mózgowej, w łożysku, wątrobie, mięśniu sercowym i śledzionie. Bierze udział w tworzeniu włókien mięsnych, naczyń, włókien elastycznych i kolagenowych. Odgrywa rolę czynnika ochronnego komórek przed samoutlenianiem. Reguluje procesy rozrodcze i związana jest z przemianą azotową oraz oddychaniem wewnątrzustrojowym. Wykazuje działanie ochraniające w stosunku do witaminy A. Rozpuszczalna w tłuszczach.

Norma dla dorosłych: mężczyźni - 15 j.m., kobiety - 12 j.m.
Możliwe objawy jej braku: degeneracja mięśni, anemia, dysfunkcja nerwów, nocne kurcze mięśni łydek, brak żywotności, brak sex appealu.
Najwięcej jej zawiera: oleje roślinne, sałata, jaja, przetwory mączne.
Objawy przedawkowania: brak danych.

F

Zestaw kwasów tłuszczowych nienasyconych: linolowy, linolenowy i arachidowy. Pobudza wzrost.

Norma dla dorosłych: brak danych.
Możliwe objawy jej braku: wypryski, łuszczyca, krwiomocz, biegunka
Najwięcej jej zawiera: oleje roślinne, tłuszcze zwierzęce.
Objawy przedawkowania: brak danych.

H
biotyna

Odgrywa rolę przenośnika dwutlenku węgla w procesach przemiany materii. Wytwarzana jest przez bakterie żyjące w przewodzie pokarmowym. Niedobór występuje przeważnie po zniszczeniu flory bakteryjnej przy leczeniu antybiotykami. Jest odporna na wysokie temperatury, działanie kwasów i zasad.

Norma dla dorosłych: brak danych.
Możliwe objawy jej braku: degeneracja mięśni, anemia, dysfunkcja nerwów, nocne kurcze mięśni łydek, brak żywotności, brak sex appealu, zanik brodawki języka, łupież, ogólne osłabienie, utrata łaknienia.
Najwięcej jej zawiera: wątroba, żółtka jaj, kapusta.
Objawy przedawkowania: brak danych.

H₁
kwas
paraaminobenzoesowy

Przeciwdziała siwieniu.

Norma dla dorosłych: brak danych.
Możliwe objawy jej braku: brak danych.
Najwięcej jej zawiera: drożdże, zarodki pszenicy, chmielu, wątrobie, sercu.
Objawy przedawkowania: brak danych.

K
filochinon

Inna nazwa menadion. pochodna naftochinonu. Jest niezbędna do syntezy czynników krzepnięcia w wątrobie, przede wszystkim protrombiny. U człowieka źródłem witaminy jest własna flora bakteryjna, skąd przy obecności kwasów żółciowych jest ona wchłaniana do krwi i wychwytywana w wątrobie. Niedobór może wystąpić przy leczeniu antybiotykami lub sulfonamidami. Rozpuszczalna w tłuszczach.

Norma dla dorosłych: brak danych.
Możliwe objawy jej braku: opóźnienie krzepnięcia krwi, skaza krwotoczna.
Najwięcej jej zawiera: wątroba, szpinak, kapusta.
Objawy przedawkowania: brak danych.

P
rutyna

Jedna z trzech witamin (C, K, P), które odgrywają rolę w zabezpieczeniu prawidłowej hemostazy. Współdziała z witaminą C w uszczelnianiu śródbłonków naczyń krwionośnych.

Norma dla dorosłych: brak danych.
Możliwe objawy jej braku: kruchość naczyń krwionośnych, krwawe wybroczyny, obrzęki.
Najwięcej jej zawiera: owoce i jarzyny.
Objawy przedawkowania: brak danych.

PP
niacyna

Amid kwasu nilotynowego, nikotynamid. Odgrywa rolę w procesach utleniania komórkowego i w przemianie węglowodanów, tłuszczów i białek. Odporna na gotowanie. W organizmie magazynowana jest w wątrobie. Rozpuszczalna w wodzie.

Norma dla dorosłych: mężczyźni - 18 mg, kobiety - 13 mg.
Możliwe objawy jej braku: bezsenność, bóle głowy, biegunki, demencja, zapalenie skóry (dermatitis), zakłócenia równowagi psychicznej, stany lękowe, podniecenie, w stanach ciężkich wymioty i biegunki z domieszką krwi, pelagra.
Najwięcej jej zawiera: wątroba, chleb pełnoziarnisty, mleko, jaja, świeże jarzyny.
Objawy przedawkowania: brak danych.

Kwas
pantotenowy

Występuje w świecie roślinnym i zwierzęcym. Bierze udział w przemianie tłuszczowej i węglowodanowej. Jest nieodzowny do funkcjonowania kory nadnerczy. Rozpada się pod wpływem wysokiej temperatury.

Norma dobowa: 10-12 mg.
Możliwe objawy jej braku: brak danych.
Najwięcej jej zawiera: brak danych.
Objawy przedawkowania: brak danych.